Nieuwjaarstoespraak 2023 Jaap Smit, commissaris van de Koning in Zuid-Holland (gesproken woord geldt)
Dames en heren, relaties en vrienden van Zuid-Holland. A special welcome to the ambassadors who honour us with their presence today. It’s been a long time, due to Covid, since we’ve met in the way we do today. There is a translation of my speech available.
Allen van harte welkom in dit prachtig gerenoveerde huis van de provincie Zuid-Holland. Een licht en luchtig gebouw dat uitnodigt tot ontmoetingen en samenwerking. De hokkerigheid van destijds heeft plaats gemaakt voor ruimte en openheid. Ik heb dat gebouw wel eens een kazerne genoemd, en die moeten ook van tijd tot tijd geüpdatet worden! Zo kunnen we er weer een tijdje tegenaan met elkaar. Een verbouwing die zich voor een gedeelte weer terugbetaalt omdat het gebouw energieneutraal is en dus ook veel minder energie vraagt. Dat is toch juist in deze tijd van groot belang.
Wij zijn weer ouderwets knallend het nieuwe jaar ingegaan. De eerstehulpposten hebben weer op volle toeren gedraaid en het is al met al prettig te merken dat we nog steeds geld genoeg hebben om voor 110 miljoen euro in de lucht en in de fik te steken en de demonen buiten de deur te houden door de stikstofdeken nog even een flinke boost te geven……..
We noemen dat traditie en die moet in ere worden gehouden…. Agenten en hulpverleners die beschadigd het nieuwe jaar en de rest van hun leven ingaan. De ME die ‘slechts een paar keer hoefde op te treden……’ een dode als gevolg van verkeerd ontstoken vuurwerk nog afgezien van de schade die her en der is aangericht. Een mooie polderoplossing was in enkele plaatsen gevonden: je mag wél vuurwerk verkopen en kopen, maar je mag het níet afsteken……’Kom jongens, het is bijna twaalf uur, we gaan even in de schuur zitten en kijken naar ons vuurwerk dat ik gekocht heb…..Pap, waarom steken we het niet af, waar hebben we het dan voor….’Nee jongen, vuurwerk is om naar te kijken……’ En zo is het….en wellicht de oplossing voor dit vraagstuk. Het is zoals met veel tradities: als er geen maat kan worden gehouden, houdt het op en zo lijkt het erop dat in dit geval een kleine groep het letterlijk verknalt voor de rest….
Wat voor een jaar zal 2023 worden, beste mensen? Wij wensen elkaar het goede toe en vooral een goede gezondheid en dat is een traditie die we vooral wél in ere moeten houden. Daar hoeven we geen maat in te houden, maar kunnen daar hooguit te zuinig in zijn!
Ik heb de laatste week van 2022 genoten van de kleine wereld waarin ik toen even leefde. De plek waar we ieder jaar naartoe gaan, weg van het drukke leven op een plek waar niets gebeurt en ook vrijwel niets te beleven is. Wandelen langs het strand, een boek lezen, in slaap vallen, gezellig dineren binnen of buiten de deur en dat is het. Samen met kinderen en kleinkinderen en mijn schoonvader van 92 jaar. Oppassen op de allerkleinsten en zorg geven aan de alleroudste. En met die twee kleine kinderen op schoot dacht ik over de start van hun leven en de wereld waarin zij opgroeien en het leven zullen ontdekken. De vertedering en hun onschuld zullen nog even bestaan en ik wens hen een mooie en onbezorgde jeugd toe, waar ik ook een bijdrage aan hoop te leveren……Maar het lukte mij niet, om naast die mooie momenten van geluk, mijn zorgen van dit moment en de tijden vóór ons, te onderdrukken. Natuurlijk, je hoort dan te zeggen dat je een optimistisch mens bent en dat het uiteindelijk wel goed zal komen……..maar toch: zal het allemaal wel goed komen?
Daar had Claudia de Breij in haar prachtige oudejaarsconference een duidelijk antwoord op: ‘Het komt niet goed, maar wij moeten het goed maken…….’.
Wat is dat overigens een voorrecht om te wonen in een land waarin cabaretiers en andere kunstenaars vrijuit hun grappen kunnen maken en met een knipoog zichzelf en anderen op de hak kunnen nemen. Dat kan in een dictatuur niet……!
‘Het komt niet goed, maar wij moeten het goed maken……’ Ik zou dat willen gebruiken als het motto voor het komende jaar. Op velerlei terreinen. Een oproep om werk te maken van oplossingen die worden gevraagd, om vrede die moet worden hersteld of bewaard, -denk aan Oekraïne of de ontwikkelingen in Iran en Afghanistan -, om rechtvaardigheid die door velen gemist wordt, om de menselijke maat die we op verschillende terreinen zijn kwijtgeraakt, om herstel van vertrouwen in elkaar als overheid en burger. Met dat laatste is wat aan de hand en ook dit jaar zou ik daar een hele toespraak mee kunnen vullen. De Nationale Ombudsman uitte zich buitengewoon kritisch over politiek en overheid en de scheidende voorzitter van de Algemene Rekenkamer vergeleek het huis van Thorbecke met het ingewikkelde huis van Escher. Veel te complex en je verdwaalt erin. Ik heb daar in voorgaande jaren ook het nodige over gezegd.
Als mensen het idee hebben te verdwalen in systemen en het gevoel hebben dat er geen levend wezen meer naar hen luistert, laat staan in hem of haar geïnteresseerd is en niet anders kan dan met protocollen en procedures te reageren op een vraag of roep om hulp, dan is het gauw gedaan met dat vertrouwen.
Maar tegelijkertijd lieve mensen, dat gezegd hebbende, zullen we nou gewoon ook eens een dagje niet die obligate vragen stellen over dat vertrouwen en doen alsof iedereen dat is kwijtgeraakt? Als ik om de vijf minuten aan mijn vrouw ga vragen of ze nog, - of weer -, van me houdt, dan kan ik u verzekeren, dat die liefde er niet meer zal zijn en komen…….
En al die mensen die dat gebrek aan vertrouwen als een politiek verdienmodel zien, kunnen zichzelf eens de vraag stellen hoe het komt dat ondanks het feit dat we nu al twintig jaar steeds weer nieuwe groepen en partijen zien die de inwoners beloven met de échte oplossingen te komen, het vertrouwen in de politiek alleen maar verder is gedaald. En ja, elke stem is er één, maar met een proteststem schieten diezelfde stemmers uiteindelijk niet veel op. Wat mensen zien is een verruwing van het politieke debat, een verdergaande polarisatie en een cultuur waar niet de oplossing centraal staat, maar het eigen gelijk.
Het aanzien van de politiek en het vertrouwen daarin is niet een verantwoordelijkheid van een deel van het parlement, maar van het gehele parlement. Samen vormen al die 150 Kamerleden het gezicht van de politiek en worden zij als collectief beoordeeld! Dat geldt evenzo voor onze Staten en voor een gemeenteraad!
Aan het werk! Het komt niet vanzelf goed, we moeten het goed maken…
Voor de provincie betekent dat een hoop, omdat veel van de grote opgaven van deze tijd een oplossing vinden op provinciaal niveau. Het woord ‘crisis’ wordt veel gebruikt. Crises ontstaan plotseling, niet verwacht. Dat woord crisis moeten we maar eens wat minder gebruiken, want waar wij nu mee geconfronteerd worden zijn de gevolgen van korte termijn politiek die ons al tijden in de greep houdt. De bal is steeds een paar meter vooruit geschopt, maar ligt nu ver over de achterlijn. Besturen betekent dat je besluiten durft te nemen en je verantwoordelijkheid neemt op moeilijke momenten. Dat je daarbij goed weet wat er in de samenleving leeft en je oor te luisteren legt is vanzelfsprekend. Maar dat betekent niet dat je je voortdurend moet laten gijzelen door mensen die luidkeels verkondigen dat ze het er niet mee eens zijn en het vertrouwen in de overheid nog maar weer eens noemen. Ík krijg vertrouwen in een overheid die met een rechte rug en met zicht op de langere termijn de juiste maatregelen neemt die soms op de korte termijn pijnlijk kunnen zijn. En één ding mensen: schelden op de overheid is in feite schelden op de politiek die uiteindelijk het beleid bepaalt van diezelfde overheid. En wij als kiezers zijn uiteindelijk verantwoordelijk voor de samenstelling van datzelfde parlement…..De veel genoemde toeslagenaffaire is ten diepste het gevolg van stoere politiek in het parlement die ertoe geleid heeft dat op rigide wijze uitvoering is gegeven aan de wens van datzelfde parlement! ‘Het kan toch niet zo zijn……’ en daar gaan we weer.
En zo staan we aan de lat om huizen te bouwen, een oplossing te vinden voor het stikstofprobleem, om onze infrastructuur op peil te houden en te moderniseren, om de energietransitie voortvarend op te pakken, om onze natuur te herstellen en te beschermen, om de motor van onze economie aan de gang te houden ten dienste van welvaart en welzijn, om de leefbaarheid in dit drukbevolkte gebied overeind te houden. Bij die vele opgaven hoort ook de opgave op het gebied van opvang asielzoekers waar wij met onze gemeenten in het komende jaar een forse opgave hebben te vervullen. Dat is om meerdere redenen niet gemakkelijk, maar gelukkig zie ik de bereidheid en de initiatieven groeien en ontstaan.
Al die vraagstukken vragen om moedige en doortastende politici en bestuurders die ons door deze moeilijke en complexe fase heen leiden. Want dat is het. We spreken over transitie, over een verandering van tijdperk, over nieuwe en onbekende wegen. Daar hoort onzekerheid bij, daar hoort scepsis bij, daar hoort angst bij en ook verzet. En bovenal hoort daar wijs en dienend leiderschap bij. Dienend niet in de zin van onderdanig of te bescheiden, maar vanuit het besef dat het niet om jouw macht gaat, maar om het algemeen belang dat je dient.
Onlangs was ik getuige van een gesprek over het stikstofdossier. En iemand zei: als ze twintig jaar geleden niet hadden zitten treuzelen en de moed hadden gehad de noodzakelijk besluiten te nemen, dan zaten we nu niet met de gebakken peren en een land dat op slot zit…… Het werd even stil en ik zei toen: zullen wij er dan nu voor zorgen dat we niet de ze van over twintig jaar zullen zijn? Dat is niet gemakkelijk en mag ook niet het probleem zijn van één sector, maar we kunnen die bal niet verder voor ons uitschoppen, want die bal ligt niet eens meer in het veld….
Dat geldt voor de vele opgaven die er liggen.
Zullen we dan als de bliksem en met alle creativiteit en flexibiliteit die daarvoor nodig is, de huizen gaan bouwen die ze in de afgelopen jaren niet gebouwd hebben…..
Zullen we dan zorgen dat er voldoende opvangplekken zijn en blijven voor hen die onze hulp nodig hebben, en niet elke keer weer locaties afbouwen als de toestroom even minder wordt, zoals ze na de vorige golf in 2015/2016 wel hebben gedaan.
Zullen we dan op een gebalanceerde en daadkrachtige manier werk maken van de noodzakelijke uitfasering van fossiel naar schone energie en niet treuzelen zoals ze wel hebben gedaan in de afgelopen jaren?
Zullen we zorgen dat mensen voldoende en gelijke kansen krijgen om een goede boterham te verdienen en op eigen benen kunnen staan en niet het gevoel krijgen er niet toe te doen.
Zullen we er dan voor zorgen dat er ruimte is voor de natuur en we letterlijk en figuurlijk kunnen blijven ademen in de schaarse ruimte die er is?
Kortom: zullen we voorkomen dat wij de ze van over twintig jaar worden.
En bij dat alles geldt wat mij betreft: begin nu eens even niet met een ‘ja-maar’, maar met ‘en toch’!
Over al die zaken gaat over gestemd worden op 15 maart. Althans, daar zou het over moeten gaan…..
Dan krijgen we allemaal de kans om onze stem te geven voor de oplossingen die worden aangedragen. Die zullen vanzelfsprekend verschillen langs de politieke lijnen. En ik wens onze politici toe dat zij elkaar op een aansprekende manier langs de lijnen van de inhoud uitdagen om met hun politieke water voor de dokter te komen en mij en anderen als kiezers in staat te stellen een afgewogen keuze te maken. Laat dan de boodschap alsjeblieft meer inhouden dan: ‘stem op mij, want de ander deugt niet……’
Genoeg gemijmerd, aan de slag met elkaar in dit nieuwe jaar. En onthoud: het komt niet goed, we moeten het goed maken. En ik voeg daar aan toe: dat kan alleen als wij in staat zijn vanuit een vertrouwen in elkaar samen aan de slag te gaan!
Proost!