Aanpak stikstof

De provincie Zuid-Holland richt zich met de Samenhangende Aanpak Natuurherstel en Economie (SANE) op het terugdringen van de stikstofdepositie.

Sinds eind 2024 kunnen door gerechtelijke uitspraken nog maar moeilijk vergunningen worden verleend. Veel sectoren worden hierdoor geraakt, van woningbouw, wegenbouw en verduurzaming van energie tot aan de landbouw. De oplossingsrichtingen voor eventuele maatregelen worden onderzocht.

Bekijk het GS-besluit: Samenhang SANE, ZH-PLG en de Herziening omgevingsbeleid 2025 en nadere duiding van maatregelen SANE - Provincie Zuid-Holland

Wat is stikstof

Van alle lucht bestaat ongeveer 78% uit stikstof (N2). Stikstof is op zich van zichzelf niet schadelijk, maar er zijn verbindingen van stikstof in de lucht die wel schadelijk kunnen zijn voor mens en milieu. Dit zijn stikstofoxiden (NOx) en ammoniak (NH3). Stikstofoxiden komen vrij door uitlaatgassen, energiecentrales en industrie. Ammoniak ontstaat als urine en ontlasting zich mengen. Dit gebeurt in de landbouw in de stallen en bij het uitrijden van mest. Uit de mest verdampt stikstof als ammoniak en dat komt in de lucht. Een ander deel van de stikstof kan via de bodem uitspoelen naar het grondwater; dit heet (nitraat)uitspoeling.

Waarom is teveel stikstof schadelijk voor de natuur en voor ons?

Ammoniak en stikstofoxide slaan neer in de natuur en werken als voedingsstof voor planten. Planten die heel goed stikstof kunnen opnemen, zoals brandnetels, groeien heel snel en overwoekeren de planten die minder stikstof nodig hebben. Door een teveel aan stikstof verdwijnen plantensoorten en daarmee ook de insecten die ervan leven. En de vogels en zoogdieren die weer van die insecten afhankelijk zijn. Dat is een grote bedreiging voor de biodiversiteit.

Biodiversiteit

Een ecosysteem is als een ketting waar de ene soort afhankelijk is van een andere. Bijvoorbeeld vogels die insecten eten, maar ook insecten die nectar nodig hebben en de plant die dat insect weer nodig heeft voor de voortplanting. Hoe meer soorten, hoe sterker het ecosysteem. Als er heel veel soorten uit die ‘ketting’ wegvallen, heeft dat gevolgen voor de bodem- en de waterkwaliteit. Zo kun je bepaalde gewassen niet meer oogsten. En te veel stikstof in sloten, plassen en meren zorgt voor veel algengroei, waardoor er minder zuurstof in het water zit en er geen waterplanten en vissen in kunnen leven. Onze biodiversiteit beschermen en ondersteunen is daarom van groot belang. Zo beschermen we de planeet en kunnen we ons eigen voortbestaan veiligstellen.

NH3 en Natura2000 gebied

NH3 daalt sneller neer dan NOx, dicht bij de bron en vaak in hoge concentraties. Lokale maatregelen met een gebiedsgerichte aanpak zijn voor NH3 het effectiefst. Er wordt dan rekening gehouden met gebieden die extra gevoelig zijn voor stikstof, zoals de Natura 2000-gebieden. De provincie werkt met het programma Zuid-Hollands Programma Landelijk Gebied verder aan een integrale aanpak.

Het ZH-PLG sluit aan op lopende samenwerkingen en gebiedsprocessen waarin wordt gewerkt aan doelen op het gebied van natuur, water, stikstof en klimaat. Het kabinet schrapte in 2024 het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG). Desondanks gaat Zuid-Holland, mede op verzoek vanuit de gebiedspartners, door met de gebiedsgerichte aanpak.

Alle sectoren dragen bij

Als we spreken over de reductie van stikstof gaat het al snel over de agrarische sector. Maar ook de industrie, scheepvaart, bouw, en verduurzaming van recreatie in de duingebieden horen bij een effectieve aanpak. De sectoren Transport, Bouw en Havens reduceren in het kader van het Klimaatakkoord en het Schone lucht akkoord gestaag hun CO2-emissies, bijvoorbeeld door de toepassing van Best Beschikbare Technieken (BBT). De provincie heeft zich gecommitteerd aan Scherp vergunnen. Dat wil zeggen dat we in de bandbreedte van toegestane waarden de kant van de strengste waarden kiezen bij het verlenen van een vergunning. Als bijvangst van de CO2 reductie wordt ook stikstof gereduceerd. Daarnaast heeft de minister begin 2023 aanvullende reductiedoelen stikstof voor de industrie en de transportsector gesteld.

TNO-rapport

In opdracht van de provincie heeft TNO literatuuronderzoek gedaan naar de verspreiding, omzetting en depositie van reactief stikstof in de atmosfeer. Er wordt uitgelegd welke factoren van invloed zijn op de verspreiding en depositie van verschillende stikstofverbindingen na emissie van NH3 en NOx. Het rapport heeft als doel om geïnteresseerden en professionals een neutraal, gedegen overzicht te geven van de beschikbare kennis.

Bekijk het TNO-rapport Het gedrag van stikstofverbindingen in de atmosfeer.

NOx-Monitor

Met de NOx-Monitor krijgen we inzicht in de NOx-uitstoot per sector. Over de periode van 1990 tot en met 2021 is gekeken of de NOx-uitstoot is toegenomen of afgenomen en welke maatregelen zijn getroffen. Omdat de provincie volgens een gebiedsgerichte aanpak werkt, is de NOx-uitstoot ook per gebied gemeten.

In deze monitor is alleen de NOx-uitstoot gemeten en niet de ammoniak-uitstoot (NH3). Deze 2 vormen van gebonden stikstof vormen allebei een belasting voor het milieu, maar ontstaan op een andere manier en de omvang verschilt hierdoor sterk per sector.

Om ook landelijk te kunnen vergelijken sluit de provincie aan bij de landelijke Klimaataanpak. De trends van de uitstoot van NOx en CO2 komen vaak overeen door de relatie van de emissies bij verbruik van fossiele brandstoffen, zoals gas, olie en kolen.

Dit rapport hanteert daarom een indeling naar de volgende 5 sectoren:
1. Industrie
2. Energie (fossiele elektriciteitsproductie)
3. Mobiliteit
4. Gebouwde Omgeving
5. Landbouw

Bij het opstellen van de NOx-monitor is er sterk op gelet om alleen de metingen weer te geven en terughoudend te zijn met de interpretaties hiervan (in de vorm van prognoses). Bekijk de NOx-monitor.