Klimaatadaptatie

Hittestress in de steden

Het wordt gemiddeld warmer en het zal vaker heet worden. De temperatuurstijging heeft voordelen: het wordt vaker 'terrasweer' en de verwarmingsbehoefte zal dalen. Maar de hoge temperaturen zorgen ook voor uitdagingen, met name bij langdurige extreme hitte.

Hitte is een bedreiging voor de toekomstige leefbaarheid van onze steden. Het aantal tropische dagen zal fors groter worden. Dat gaat zorgen voor een hogere koelbehoefte en bijbehorende energievraag. In bebouwd gebied is dit het effect van hitte groter, door de uitstraling van gebouwen en asfalt. Om steden ook tijdens hitte leefbaar te houden, zijn nieuwe manieren van bouwen en koelen nodig. Bomen, struiken en planten hebben een koelend effect. Daarom zetten we met onze partners in op méér groen in de gebouwde omgeving.

Het doorvoeren van innovaties en toevoegen van meer groen in de bebouwde omgeving kost tijd. Daarom zet de provincie Zuid-Holland nú veranderingen in gang, om onze steden en huizen tijdens toekomstige hittegolven aangenaam en koel te houden.

Waterschade in de steden

Door het veranderende klimaat regent het vaker en de hoeveelheid regen die op die dagen valt, neemt toe. De grotere hoeveelheden neerslag kunnen er onder andere toe leiden dat panden waterschade oplopen en wegen tijdelijk niet begaanbaar zijn. De provincie Zuid-Holland zet zich samen met partners in om wateroverlast als gevolg van hevige neerslag te voorkomen. Dit doen we bijvoorbeeld door te zorgen voor voldoende waterberging en verharde ondergrond in stedelijk gebied aan te pakken.

Extreme langdurige buien kunnen er bovendien toe leiden dat er lokaal crisissituaties ontstaan omdat het reguliere watersysteem het overtollige water niet aankan. In Limburg leidde zo’n bui in 2021 tot flinke overstromingen. De provincie werkt samen met waterschappen en gemeenten aan een robuust regionaal watersysteem met ruimte voor calamiteitenbergingen en met de veiligheidsregio’s aan calamiteitenplannen, om extremere scenario’s in ons gebied te kunnen opvangen.

Funderingsschade in de steden

Door klimaatverandering neemt in bodemdalingsgevoelige gebieden met slappe veen- of kleibodems de kans op wateroverlast toe. De bodem daalt in stedelijk gebied doordat de slappe veengrond door bebouwing of infrastructuur samengedrukt. In het landelijk gebied daalt de veengrond boven het grondwater als reactie op ontwatering.

De gedaalde veenbodem kan de neerslag niet goed verwerken. Doordat het waterpeil varieert, raakt de fundering van veel gebouwen aangetast. Dit doet zich bijvoorbeeld voor in de historische binnenstad van Gouda, die relatief laag ligt.

In sommige gebieden wordt het waterpeil extra hoog gehouden om droogval en schade aan houten funderingspalen te voorkomen. Hierdoor is de buffercapaciteit van de bodem extra beperkt en het risico op wateroverlast nog groter.

Verzilting

Verzilting is het geleidelijk toenemen van het zoutgehalte in bodem of water. Zuid-Holland is hiervoor kwetsbaar door de open verbinding met zee. Vooral bij een combinatie van hoge waterstanden op zee en lage rivierafvoeren kan zeewater landinwaarts de rivieren optrekken, tot bij de inlaatpunten voor drinkwaterproductie en de regionale watervoorziening.

Verzilting heeft gevolgen voor de drinkwaterwinning, de landbouw, de natuur en daarmee ook voor het landschap. In samenwerking met onze partners in het Deltaprogramma Zoetwater hebben we maatregelen afgesproken om de weerbaarheid tegen droogte en verzilting te vergroten.

Overstromingsrisico’s

De kans op een overstroming is uiterst klein, maar een groot deel van de provincie is potentieel overstroombaar. Overstromingen kunnen plaatsvinden vanuit de zee en vanuit de rivieren, maar ook vanuit de regionale wateren zoals kanalen en boezemsystemen. De primaire waterkeringen beschermen ons tegen overstromingen vanuit zee en rivieren.

Het Rijk stelt de normen voor primaire waterkeringen vast en de provincie voor de regionale waterkeringen. Door klimaatverandering stijgt de zeespiegel en verwachten we hogere extreme afvoeren van de rivieren.

Daarnaast neemt door sterkere bodemdaling de potentiële waterdiepte bij overstroming toe. Dit zorgt ervoor dat er inspanningen nodig zijn om ook in de toekomst aan de vereiste veiligheidsniveaus te voldoen. In de provincie liggen ook een aantal veendijken die bij langdurige droogte extra aandacht vergen.

Veenoxidatie in het landelijk gebied

Het overgrote deel van de provincie Zuid-Holland bestaat uit Veenweidegebied. In de veenweiden leidt verdroging tot meer CO2-uitstoot en bodemdaling. Voor de landbouw wordt het waterpeil in deze gebieden kunstmatig laag gehouden. Als veen wordt ontwaterd klinkt het niet alleen in, maar oxideert het ook: het materiaal rot weg waardoor de bodem snel kan dalen. Bij dit proces worden grote hoeveelheden CO2 uitgestoten.

De afgelopen eeuwen stond de inrichting van veenweidegebieden in het teken van afwatering. Dankzij de aanleg van sloten en de bouw van molens konden we de grond gebruiken voor landbouw en om te bewonen. Hierdoor is de bodem in de Krimpenerwaard bijvoorbeeld meerdere meters gedaald in duizend jaar.

Naarmate veengebieden verder dalen, moet er meer ontwaterd worden om ze droog te houden. Het effect van oxidatie wordt versterkt wordt door toenemende droogte en hitte. In een droger en warmer klimaat versnelt en verergert bodemdaling.

Klimaatbestendig bouwen en wonen

Convenant klimaatadaptief bouwen

Hoe zorgen we ervoor dat onze gebouwen bestand zijn tegen de weersextremen van de toekomst? Zuid-Hollandse overheden, de bouwsector en kennisinstellingen ontwikkelden samen de uitgangspunten voor klimaatbestendig bouwen. Tientallen gemeenten en organisaties uit de bouw en de maatschappelijke sector hebben zich inmiddels aangesloten. Je vindt de uitgangspunten, handreikingen, kennis en praktijkvoorbeelden op www.bouwadaptief.nl.

Klimaatbestendig wonen

Samen met de woningbouwcorporaties en partners zoals de groene huisvesters werken we aan klimaatbestendige huurwoningen. Download de Prestatieafspraken en klimaatadaptatie in Zuid-Holland (pdf).

Innovatie en kennis

De provincie ondersteunt kennis en innovaties voor een klimaatbestendige leefomgeving. Zo zijn we partner in De Straad, kennis-en praktijkkrant over de inrichting van de klimaatbestendige straat en ondersteunen we onze partner VP Delta, bij het ontwikkelen van de fieldlabs met oplossingen voor de klimaatbestendige stad.

Mitigatie en adaptatie

Adaptatie (aanpassen aan klimaatverandering) lukt alleen als we ook werken aan mitigatie (beperken van de CO2 uitstoot). Daar werkt de provincie aan via het programma ‘Schone Energie voor Iedereen’. Zie ook onze Swiper over klimaatadaptatie en energietransitie.