Monumenten en verduurzamen

Bij de instandhouding van monumenten speelt verduurzaming een steeds grotere rol. Voor het klimaat en de toekomstbestendigheid van deze monumenten. Zo kun je verduurzaamde monumenten beter herbestemmen vanwege moderne comfort-eisen. En het geeft een verlaging van de energiekosten en minder CO2 uitstoot. Zo blijven deze iconen in ons landschap, ook voor de volgende generaties behouden. De overtuiging is dan ook dat we monumenten kunnen en moeten verduurzamen.

Routekaart verduurzaming Monumenten

De landelijke Routekaart Verduurzaming Monumenten bevat de gezamenlijke strategie vanuit de monumentensector om te komen tot CO2-reductie. Het verduurzamen van de monumenten staat centraal, maar zeker zo belangrijk is het behoud van de monumentale waarden en het in gebruik houden van monumenten. Het vereist fysieke ingrepen om monumenten energiezuiniger te maken. Denk aan isolatiemaatregelen, energiezuinige installaties en waar mogelijk het opwekken van hernieuwbare energie (bijvoorbeeld door zonnepanelen). Bij eventuele aanpassingen van het monument is het daarom van belang dat de aanpassingen bijdragen aan de energietransitie.

Eigenaren aan zet bij verduurzaming

Gaan monumenteigenaren niet mee met de verduurzamingseisen van deze tijd, dan kunnen herbestemming en voortzetting van exploitatie gevaar lopen. Als eigenaar van een (rijks)monument ben je verantwoordelijk voor de instandhouding van het object en de monumentale waarden. Jij bent dus aan zet om het energieverbruik van jouw monument te verminderen en waar mogelijk over te gaan op duurzame energiebronnen. En daarbij, waar mogelijk aan te sluiten bij natuurlijke instandhoudingsmaatregelen, restauratie, verbouwingen en op het moment van verkoop.

Let wel, de toepassing van de Erfgoedwet en Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo) verloopt via een vergunningstraject dat bij de gemeente wordt uitgevoerd. Vergunningen zijn nodig voor het aanpassen, verbouwen, restaureren of verduurzamen van monumenten. Een omgevingsvergunning wordt alleen verleend “als het belang van de monumentenzorg zich daarentegen niet verzet”.

Hulp en maatwerk bij verduurzamen monumenten

Om het behoud van cultuurhistorische waarden te waarborgen is bij het verduurzamen van monumenten maatwerk geboden. Er worden andere eisen gesteld aan materialen en technieken die bruikbaar zijn. Er zijn verschillende tools en instanties die je hierbij kunnen helpen.

• Een monument verduurzamen, hoe doe je dat?
• Routekaart verduurzaming (monumentensector)
• De Groene Menukaart
• Waaier: Uw monument energiezuinig
• Toolkit Duurzaam Erfgoed
• Duurzaamheid van duurzame historische gebouwen - RCE

Ook kan je contact opnemen met Erfgoedhuis Zuid-Holland voor hulp bij verduurzaming, w.o. duurzaamheidsadviezen door de Monumentenwacht en een oriënterend advies op maat om de beste mogelijkheden en kansen voor de verduurzaming in kaart te brengen.

Subsidie aanvragen

Vaak is het mogelijk de verduurzaming van het (rijks)monument met behulp van een lening of subsidie te bekostigen. Provincie Zuid-Holland verleent verschillende subsidies die ingezet kunnen worden:

• Subsidieregeling Zonnig Zuid-Holland: voor aanschaf van zonnepanelen in combinatie met het constructief versterken van het dak of het beschikbaar stellen (en maken) van uw dak aan een energiecoöperatie.
• Regeling Ontzorgingsprogramma Verduurzaming Maatschappelijk Vastgoed Zuid-Holland: ondersteunt eigenaren van maatschappelijk vastgoed, zoals scholen, culturele en religieuze instellingen bij het verduurzamen van hun gebouwen. Speciaal voor monumentale gebouwen is specifieke kennis beschikbaar binnen het ontzorgingsprogramma.
• Cultuurfonds-hypotheek | Restauratiefonds: Een fonds van waaruit leningen – tegen gunstige voorwaarden - worden verstrekt aan monumenteneigenaren in Zuid-Holland. Dit fonds is gericht op restauratie, verduurzaming en herbestemming van gemeentelijke monumenten en anders lokaal beschermde monumenten. De rente en aflossing worden teruggestort in dit duurzame monumentenfonds, zodat het ook in de toekomst kan blijven bijdragen aan het behoud, verduurzamen en beleefbaar houden van het vaak markante erfgoed in Zuid-Holland.

Een aantal gemeenten in de provincie Zuid-Holland heeft eigen subsidieregelingen voor verduurzaming.

Zie voor meer subsidiemogelijkheden en regelingen: Welke monumentenregelingen zijn er beschikbaar?

Op basis van de postcode van het monument, het soort monument en de werkzaamheden die je wilt uitvoeren, krijg je een overzicht van de regelingen die voor jouw situatie beschikbaar zijn.

Toekomstbestendige Monumenten

Alleen inzetten op energiebesparing is niet genoeg om monumenten toekomstbestendig te maken. Door klimaatverandering ontstaan extra risico’s, zoals wateroverlast, hitte en bodemdaling. Deze problemen spelen in de hele gebouwde omgeving, en dus ook bij monumenten in Zuid-Holland. In de toekomst worden deze gevolgen waarschijnlijk nog groter. Daarom kiezen we voor een brede aanpak. We werken niet alleen aan minder CO₂-uitstoot, maar ook aan klimaatadaptatie, natuurinclusief bouwen en circulariteit. Dit doen we samen met diverse partners.

In 2024 hebben Erfgoedhuis Zuid-Holland en Climate Adaptation Services (CAS) unieke klimaatrisicokaarten uitgebracht. De kaarten maken voor het eerst inzichtelijk hoe kwetsbaar erfgoed in Zuid-Holland is voor klimaatverandering: ze tonen wat de risico's zijn, waar deze het grootst zijn en wat we met de data kunnen. Hiermee wordt een eerste stap gezet om erfgoed beter te borgen in klimaatopgaven.