Zuid-Holland is de economische motor van Nederland, met sterke sectoren zoals de Rotterdamse haven, het tuinbouwcluster en kennis- en innovatieclusters. Toch staat de welvaart onder druk door een groot woningtekort, slechte bereikbaarheid en hittestress. Daarom vraagt de provincie om een integrale aanpak waarin economie en leefkwaliteit hand in hand gaan.
Achtergrond
Brede welvaart gaat verder dan economie en omvat ook milieu, gezondheid, sociale samenhang, veiligheid en leefkwaliteit. In Zuid-Holland is de brede welvaart relatief laag en in sommige gebieden significant lager dan in de rest van Nederland. Geopolitieke ontwikkelingen en de grote transities (energie, klimaat, economie) maken de economie kwetsbaar en zetten de leefkwaliteit verder onder druk.
De provincie Zuid-Holland vervult een coördinerende en regisserende rol vanuit wettelijke taken in ruimtelijke ordening, mobiliteit, milieu, energie en economie. Brede welvaart wordt daarbij ingezet als kader voor integrale keuzes die bijdragen aan leefkwaliteit voor huidige en toekomstige generaties.
Belang
Brede welvaart staat zowel landelijk als provinciaal onder druk:
- Landelijk, omdat knelpunten in Zuid-Holland (woningtekort, bereikbaarheid, energie, veiligheid rond risicobedrijven) gevolgen hebben voor heel Nederland.
- Provinciaal, door specifieke uitdagingen: hoge filezwaarte, hittestress, relatief hoge ongevalsrisico’s, beperkte betaalbaarheid van wonen en kwetsbare sociale samenhang in de steden.
Zo’n 500.000 inwoners van Zuid-Holland scoren structureel laag op brede welvaartsindicatoren. Oorzaken stapelen zich op en de aanpak vereist samenwerking van rijk, provincie, gemeenten en maatschappelijke partners.
Wat vragen wij van een nieuw kabinet?
- Meerjarige, sector-overstijgende financiering: voor regionale investeringsagenda’s die bijdragen aan brede welvaart.
- Bundeling van middelen over departementen heen: ruimte creëren om gezamenlijk te investeren in integrale en gebiedsgerichte opgaven.
- Nieuwe samenwerkingsvormen: afspraken maken die departement- en sectoroverstijgend zijn.
- Duurzaam alternatief voor Regiodeals: continuïteit in middelen die brede welvaart versterken.
Achtergrond
Het tekort aan talent en goed gekwalificeerd personeel vormt de meest urgente uitdaging voor de Zuid-Hollandse economie en het behoud van brede welvaart. Bijna 40% van de bedrijven ervaart een tekort aan arbeidskrachten als grootste belemmering voor ontwikkeling. Dit vertraagt cruciale transities op het gebied van energie, grondstoffen en digitalisering. Tegelijkertijd is er sprake van een aanzienlijke skillsgap en onbenut arbeidspotentieel. De afhankelijkheid van buitenlands talent neemt toe, maar het vestigingsklimaat staat onder druk door woningnood en sociale spanningen.
De provincie zet via de Human Capital Agenda Zuid-Holland in op her-, bij- en omscholing van 55.000 werkenden, begeleiding van 10.000 mensen naar toekomstbestendig werk en verhoging van arbeidsproductiviteit door sociale innovatie.
Belang
De uitdagingen op het gebied van arbeidsmarkt en talentontwikkeling zijn landelijk, maar hebben in Zuid-Holland door de hoge concentratie van kennisintensieve sectoren een directe impact op de nationale economie. Demografische ontwikkelingen, vergrijzing en snelle technologische veranderingen vergroten de urgentie. Landelijke adviesorganen, zoals de Staatscommissie Demografische Ontwikkelingen en de Commissie Borstlap, benadrukken dat alleen een geïntegreerde aanpak – waarin economische groei, arbeidsproductiviteit en sociale samenhang worden verbonden – duurzaam perspectief biedt.
Wat vragen wij van een nieuw kabinet?
- Structurele investering in Leven Lang Ontwikkelen (LLO): financiële middelen voor een persoonlijk ontwikkelbudget en een landelijk dekkend netwerk van regionale talentfondsen en werkcentra.
- Internationaal talent aantrekken en behouden: versnellen van procedures voor kennismigranten, betere erkenning van diploma’s, en ondersteuning bij integratie en taalverwerving via expatcentra en WIN-punten.
- Verhoging arbeidsproductiviteit: stimuleren van technologische en sociale innovaties en versterken van regionale talenthubs via publiek-private samenwerking tussen onderwijs, bedrijfsleven en overheid.
- Inclusieve arbeidsmarktkansen: blijvend investeren in arbeidsparticipatie van onderbenutte groepen via loonkostensubsidies, jobcoaching en normering van inclusief werkgeverschap bij aanbestedingen.
- Integrale uitvoering van Commissie-Borstlap-adviezen: met name het wegnemen van fiscale prikkels die (meer) werken ontmoedigen.
Achtergrond
Zuid-Holland verbruikt circa 30% van alle grondstoffen in Nederland en heeft daarmee een sleutelrol in de transitie naar een circulaire economie. De ambitie is helder: in 2030 50% minder gebruik van eindige grondstoffen en in 2050 volledig circulair. De provincie is als verbindende partner cruciaal door haar kennis, netwerk en regierol in regionale ketens.
Belang
De overgang van een lineaire naar een circulaire economie vraagt een fundamentele omslag in productie, consumptie, financiering en regelgeving. Dit kan alleen in samenwerking tussen overheden, bedrijven, maatschappelijke organisaties en inwoners. Financierbaarheid en regelgeving zijn nog onvoldoende afgestemd op circulaire praktijken. Zuid-Holland kan een voortrekkersrol vervullen, maar is daarbij afhankelijk van heldere nationale kaders en steun.
Wat vragen wij van een nieuw kabinet?
- Herbevestiging en routekaart: bevestig de circulaire doelen en vertaal deze naar een routekaart tot 2050, met concrete en voorspelbare maatregelen per vijf jaar. Zorg voor voldoende budget en capaciteit bij rijk, provincies en gemeenten, en zet rijksinkoopinstrumenten in.
- Stimuleren van vraag en nieuwe spelregels:
- Verschuif belastingdruk van arbeid naar grondstoffen.
- Voorkom invoer van laagwaardige producten en neem obstakels voor koplopers weg (einde-afvalstatus, financierbaarheid).
- Introduceer progressieve verplichtingen voor circulair inkopen en aanbesteden.
- Maak circulaire alternatieven financieel aantrekkelijker dan grondstofintensieve producten.
- Reparatie, remanufacturing en hergebruik: verleg focus van recycling naar levensduurverlenging, met prikkels zoals btw-verlaging op reparatie, vouchers, en ondersteuning voor MKB bij digitale productpaspoorten en ecodesign.
- Ruimte voor circulaire hubs: veranker ontwikkeling van circulaire bedrijventerreinen en hubs in de Nota Ruimte, zodat circulaire bedrijvigheid kan opschalen.
Achtergrond
Dual-use technologieën hebben zowel civiele als militaire toepassingen. Zuid-Holland is hierbij nationaal zwaartepunt: circa 80% van de Nederlandse ruimtevaartactiviteiten vindt hier plaats, met sterke clusters rond de NL Space Campus (Noordwijk), TU Delft, Leiden, Rotterdam en Den Haag. De provincie is initiatiefnemer en mede-financier van de NL Space Campus en betrokken bij aanpalende ecosystemen, waaronder de maritieme maakindustrie (scheepswerven als Damen en IHC/Stormpolder in Krimpen) en de waardeketen van laser-satellietcommunicatie. Nederland beschikt via Defensie over een eigen satellietconstellatie (PAMI), waarmee het land vooroploopt in ultra-veilige communicatie. De provincie heeft geen directe wettelijke taken in defensie, maar speelt een sleutelrol in ruimtelijke ordening, vergunningverlening, economische stimulering en clusterontwikkeling.
Belang
Het versterken van de dual-use sector is cruciaal voor nationale veiligheid, Europese samenwerking en strategische autonomie. Toepassingen variëren van satellietcommunicatie en kwantumbeveiliging tot scheepsbouw en kritieke infrastructuur. De concentratie van kennis en bedrijvigheid in Zuid-Holland maakt de regio van nationaal belang. Deze sector draagt bij aan innovatie, economische groei, veiligheid en geopolitieke onafhankelijkheid. Uitdagingen zijn onder meer behoud van technologische voorsprong, structurele investeringen, en het wegnemen van randvoorwaarden die innovatie beperken, zoals netcongestie die de ontwikkeling van campussen en clusters belemmert.
Wat vragen wij van een nieuw kabinet?
- Erkenning – Benoem expliciet het strategische belang van de Zuid-Hollandse dual-use ruimtevaartsector en maritieme maakindustrie in het regeerprogramma.
- Investeringen – Structurele investeringen van Defensie in dual-use technologieën, waaronder satellietcommunicatie, PAMI en maritieme bouw- en onderhoudscapaciteit.
- Infrastructuurbehoud – Borging van essentiële maritieme infrastructuur, zoals de Stormpolderwerf in Krimpen.
- Randvoorwaarden – Versnelde aanpak van netcongestie, zodat innovatie-ecosystemen zoals NL Space Campus en House of Quantum kunnen doorgroeien.
- Europese positionering – Actieve inzet op een sterke Nederlandse rol binnen Europese defensie- en ruimtevaartprogramma’s (EU, ESA, NAVO).
Achtergrond
Unmanned Valley (UMV) in Katwijk is een toonaangevend innovatiecluster en fieldlab voor drones, sensoren en gerelateerde technologieën. Het cluster huisvest bedrijven, kennis- en onderwijsinstellingen (o.a. TNO, NLR, TU Delft) en Rijksorganisaties (ILT, RWS, LVNL). De provincie Zuid-Holland en de gemeente Katwijk zijn belangrijke medefinanciers voor de exploitatie en de ontwikkeling van testfaciliteiten. Samen met IenW, Defensie en andere partners wordt gewerkt aan structurele verankering van UMV als nationaal innovatiecentrum.
De provincie vervult hierbij een sleutelrol: zij doorloopt momenteel de wijzigingsprocedure van het luchtruim voor een grootschalig testgebied boven de Noordzee, inclusief vaste transferroute van en naar UMV. Dit zou het eerste grootschalige dronestestgebied in regulier luchtruim in Nederland zijn.
Belang
Het versterkt de internationale concurrentiepositie en geeft de Nederlandse dronesector een unieke propositie. Ook is herontwikkeling van leegstaand vastgoed op het terrein voorzien voor dual-use bedrijvigheid. UMV heeft daarnaast strategische waarde voor Defensie, mits alle activiteiten civiel én militair bruikbaar blijven en niet gericht zijn op puur militaire wapensystemen. Toepassingen sluiten aan bij maatschappelijke en economische opgaven, zoals reddingsdrones (Kustwacht), sierteeltdrones (Duin- en Bollenstreek), natuurmonitoring (Dunea, Staatsbosbeheer) en inspecties (Havenbedrijf, Douane, Marine). Verder ontstaan kruisverbanden met 5G/6G, lasersatellietcommunicatie en stedelijke luchtvaarttoepassingen.
Wat vragen wij van een nieuw kabinet?
- Benoem UMV expliciet als ontwikkeling van nationaal belang.
- Steun de realisatie van het grootschalige testgebied boven de Noordzee via IenW en Defensie.
- Lever financiële en juridische borging voor structurele doorontwikkeling.
Achtergrond
Ruimtevaart is van strategisch belang voor Nederland: voor autonomie, defensie, veiligheid, klimaatmonitoring en innovatie in energie, mobiliteit en landbouw. 80% van de Nederlandse ruimtevaartactiviteiten concentreert zich in Zuid-Holland, met meer dan 210 bedrijven en 10.000 fte. Toch blijft veel potentie onbenut door achterblijvende nationale investeringen en beperkte toegang tot cofinanciering. De provincie zet zwaar in op de ontwikkeling van NL Space Campus als internationale ruimtevaarthub, met faciliteiten als het CometLab (2025), Small Antenna Test Centre (2025), en Basecamp (2027). Samenwerking met ESA/ESTEC en gemeenten is hierbij cruciaal. Ondanks steun in de Lange Termijn Ruimtevaartagenda (LTR) blijft het ruimtevaartbudget ontoereikend om de ESA-norm te halen en dreigt Nederland achterop te raken in internationale programma’s.
Wat vragen wij van een nieuw kabinet?
- Structurele financiering en uitvoering van de LTR, inclusief intensivering van €60 miljoen per jaar in de komende kabinetsperiode.
- Snelle naleving van de ESA-norm (4,7% van het ESA-budget, conform Nederlands bnp-aandeel).
- Opschaling van industriële capaciteit en meer middelen voor nationale en Europese programma’
- Versterking van NL Space Campus tot internationale hub via een uitvoeringsprogramma met het Rijk en gemeente Noordwijk.
- Evenredige verhoging van investeringen bij stijgend ESA-budget om structureel aan de norm te voldoen.
Achtergrond
Laser-satellietcommunicatie (lasersatcom) geldt als een van de meest kansrijke hightech groeimarkten van Nederland. Het zwaartepunt van de industrie, kennisinstellingen en internationale partners ligt in Zuid-Holland, in combinatie met de sterk groeiende markt voor quantum key distribution (QKD). Deze combinatie biedt cruciale toepassingen voor Defensie, kritieke infrastructuur, financiële instellingen en telecom. De technologische standaarden ontwikkeld door TNO zijn wereldwijd leidend. De verwachte afzetmarkt loopt in de komende tien jaar op tot tientallen miljarden euro.
De provincie Zuid-Holland is direct betrokken, onder meer via de komst van een Europees optisch grondstation op de NL Space Campus in Noordwijk. Dit is het meest geavanceerde grondstation ter wereld en wordt uitgerust met een modem voor QKD. Naast wetenschappelijke toepassingen biedt dit station mogelijkheden voor commerciële en militaire inzet. Provincie, gemeente en partners onderzoeken inbedding in een fieldlab voor verdere R&D.
Belang
De Defensie Ruimte Agenda en de Defensie Strategie voor Industrie en Innovatie (2025-2029) benoemen lasersatcom als prioriteit. Nederland behoort met de PAMI-constellatie tot de eerste landen die ultraveilige communicatie via laser en QKD realiseren. Europese partners (EU, ESA, NAVO) willen deze technologie inkopen bij Nederlandse bedrijven, waarmee Zuid-Hollandse consortia aanzienlijke orders kunnen verwachten.
Hoewel er steun is via het Nationaal Groeifonds (NXTGEN Hightech) en incidentele cofinanciering, ontbreekt nog structurele Rijksinzet en Europese positionering. Zonder regie en financiële borging loopt Nederland het risico de doorontwikkelingsfase tot 2032 niet te overbruggen.
Wat vragen wij van een nieuw kabinet?
- Positionering in Europa: zorg dat Nederland zich actief inschrijft op het IRIS2-programma van de Europese Commissie, met hogere financiële bijdragen en ambtelijke inzet.
- Rijksregie en coördinatie: organiseer meer centrale regie vanuit EZ op de industriële ontwikkeling van deze waardeketen, naar analogie met andere sleuteltechnologieën.
- Ondersteuning test- en opschalingsprojecten: verwijder obstakels op Rijksniveau voor geavanceerde demonstratieprojecten en industriële opschaling.
- Politiek-bestuurlijke steun: spreek actief commitment uit richting Europese en NAVO-partners, zodat Nederlandse consortia toegang krijgen tot internationale samenwerking en defensieorders.
Achtergrond
Digitale infrastructuur – glasvezel, 5G, edge/AI-infrastructuur en datacenters – vormt de ruggengraat van onze economie en samenleving. In Zuid-Holland is de afhankelijkheid bijzonder groot door de aanwezigheid van mainports, internationale organisaties, kennisinstellingen en een hoge bevolkingsdichtheid. Hoewel de provincie geen wettelijke taak heeft voor datacenters, vervult zij een cruciale rol in ruimtelijke ordening, economische ontwikkeling en energietransitie. Recente onderzoeken tonen dat er spanningen bestaan tussen ruimtegebruik, energie- en waterverbruik enerzijds en de noodzaak tot digitale connectiviteit en innovatie anderzijds.
Belang
De digitale infrastructuur is een nationale opgave met sterke regionale componenten. Zonder landelijke kaders dreigt versnippering, met suboptimale keuzes en toenemende druk op schaarse energie- en watervoorraden. Beslissingen in Zuid-Holland zijn door de concentratie van bedrijvigheid, kennis en internationale organisaties van invloed op heel Nederland. Voor de provincie is het daarom essentieel dat ruimtelijke, economische en ecologische belangen zorgvuldig worden geïntegreerd in een nationaal beleidskader.
Wat vragen wij van een nieuw kabinet?
- Landelijke regie en integraal kader
- Ontwikkel een nationaal beleidskader voor digitale infrastructuur en datacenters met duidelijke richtlijnen voor ruimtelijke inpassing, energie- en waterverbruik, en economische meerwaarde.
- Voorkom versnippering door heldere rolverdeling tussen Rijk, provincies en gemeenten.
- Financiering en randvoorwaarden
- Investeer in energie- en netwerkcapaciteit, inclusief hoogspanningsaansluitingen en warmte-uitwisseling.
- Creëer wet- en regelgeving die duurzame oplossingen stimuleert, zoals hergebruik van restwarmte, circulair watergebruik en ondersteuning van edge-datacenters bij innovatieve clusters.
- Internationale samenhang en investeringsklimaat
- Sluit aan bij Europese kaders (Digital Decade, Green Deal, AI Act) om duidelijkheid te bieden aan internationale investeerders en afhankelijkheden van buitenlandse cloudproviders te verkleinen.
- Positioneer Nederland en Zuid-Holland als betrouwbare hub voor digitale connectiviteit, innovatie en digitale soevereiniteit.
Achtergrond
De provincie Zuid-Holland zet in op een betrouwbare, open en toegankelijke digitale overheid die technologie, data en algoritmes verantwoord inzet. Door de toenemende afhankelijkheid van digitale infrastructuur nemen risico’s toe. Daarom is versterking van de digitale autonomie noodzakelijk: het waarborgt kritieke overheidsprocessen, beschermt publieke waarden en fundamentele rechten en vermindert afhankelijkheden van externe partijen.
De provincie heeft daarnaast een ondersteunende rol richting gemeenten. Digitale autonomie en de inzet van open source alternatieven zijn cruciale voorwaarden om als overheid veerkrachtig en toekomstbestendig te blijven functioneren.
Belang
Digitalisering raakt alle overheidslagen en domeinen. De Nederlandse Digitaliseringsstrategie benadrukt interbestuurlijke samenwerking, terwijl de EU in hoog tempo nieuwe wet- en regelgeving invoert. De impact van digitale keuzes is groot: zowel binnen de overheid zelf als in de samenleving.
Een robuuste digitale overheid is randvoorwaardelijk voor maatschappelijke opgaven zoals economie, milieu en mobiliteit. Beslissingen over software en hardware hebben langdurige gevolgen voor het vermogen van overheden om digitaal autonoom te zijn. Investeren in digitale infrastructuur en autonomie is daarmee een nationale prioriteit.
Wat vragen wij van een nieuw kabinet?
- Visie op interbestuurlijke samenwerking: een helder kader dat rekening houdt met de unieke rollen van provincies, gemeenten, waterschappen en rijk.
- Structurele investeringen in overheidsbrede voorzieningen: digitale infrastructuur die alle bestuurslagen ondersteunt en ontzorgt.
- Strategie en financiering voor digitale autonomie: inclusief de implementatie van open source alternatieven binnen alle bestuurslagen.
- Financiering en opschaling van innovatieve initiatieven: ruimte voor provinciale en gemeentelijke pilots die landelijk kunnen worden uitgerold, in lijn met het Innovatiebudget-programma.
Achtergrond
Hoewel de acute effecten van het zogenoemde Ravijnjaar enigszins zijn gedempt, blijft er een structurele disbalans bestaan tussen de taken en middelen van gemeenten. Het vooruitzicht is dat deze problematiek vanaf 2028 in volle omvang terugkeert. Dit wordt zichtbaar in de rol van de provincie als financieel toezichthouder, maar ook in de gezamenlijke realisatie van maatschappelijke opgaven.
Belang
Financieel gezonde gemeenten zijn een randvoorwaarde voor het realiseren van zowel provinciale als landelijke ambities. Zonder voldoende financiële slagkracht kunnen gemeenten hun taken niet effectief uitvoeren en komt de samenwerking tussen rijk, provincies en gemeenten onder druk te staan. Dit raakt direct het vermogen van de overheid als geheel om maatschappelijke opgaven te realiseren en publieke voorzieningen op peil te houden.
Een duurzaam evenwicht tussen taken en middelen is daarmee noodzakelijk om de bestuurskracht van gemeenten te versterken en de stabiliteit van het publieke domein te waarborgen.
Wat vragen wij van een nieuw kabinet?
- Herstel van de balans tussen taken en middelen: structurele afspraken die ervoor zorgen dat gemeenten hun wettelijke en maatschappelijke taken realistisch kunnen uitvoeren.
- Voldoende structurele middelen in het Gemeentefonds: borging van financiële stabiliteit als randvoorwaarde voor investeringen in het publieke domein.
- Bestuurskrachtige gemeenten als gezamenlijke ambitie: erkenning dat sterke gemeenten noodzakelijk zijn om gezamenlijke opgaven met provincies en Rijk te realiseren.
- Ondersteuning van de inzet van de VNG: bevestiging van de randvoorwaarde dat gemeenten structureel over voldoende middelen beschikken.
Achtergrond
Tijdens de afgelopen kabinetsperiode stonden de structurele overleggen tussen Rijk en medeoverheden grotendeels in het teken van financiële discussies. Dit heeft de kwaliteit van de samenwerking onder druk gezet. Voor de toekomst is herstel en verankering van goede interbestuurlijke verhoudingen noodzakelijk om gezamenlijke opgaven effectief en evenwichtig aan te pakken.
Belang
Goede interbestuurlijke verhoudingen zijn essentieel om maatschappelijke uitdagingen gezamenlijk te realiseren. Een heldere en eerlijke verdeling van taken, bevoegdheden en middelen voorkomt dat medeoverheden worden overvraagd of onvoldoende toegerust. Daarbij is het van belang dat het overleg tussen Rijk, provincies, gemeenten en waterschappen structureel, inhoudelijk en toekomstgericht wordt vormgegeven.
Een sterk en stabiel interbestuurlijk stelsel biedt duidelijkheid, vergroot de uitvoeringskracht en bevordert het vertrouwen tussen overheden. Dit versterkt ook de legitimiteit van beleid en uitvoering richting inwoners.
Wat vragen wij van een nieuw kabinet?
- Structurele medeoverhedenoverleggen: onder leiding van de minister-president en de minister van BZK, met nadruk op inhoudelijke samenwerking.
- Wettelijke verankering van de verdeling van taken en bevoegdheden: meer garanties dat toekomstige decentralisaties niet leiden tot een disbalans tussen taken en middelen.
- Uitvoering ROB-advies “Meters maken met medebewind”: overzicht van medebewindstaken en het daarbij beschikbare budget.
- Versterking van de Uitvoerbaarheidstoets Decentrale Overheden (UDO): verplichtende werking zodat departementen rekening moeten houden met uitvoerbaarheid.
- Interbestuurlijke samenwerkingsagenda: opstellen bij de start van het nieuwe kabinet.
- Aanscherping beleidskader gemeentelijke herindeling: provincies opnieuw de mogelijkheid geven om, indien noodzakelijk, herindelingen te initiëren. Daarbij meenemen dat het kabinet niet alleen kijkt naar draagvlak bij betrokken gemeenten en inwoners, maar ook naar de positie van provincie en buurgemeenten.
Achtergrond
De samenleving vraagt om een betrouwbare, eerlijke en toegankelijke overheid die het publieke vertrouwen versterkt. De Wet open overheid (Woo) vormt het wettelijke fundament voor transparantie, maar is slechts een beginpunt richting een bredere open bestuurscultuur.
De provincie Zuid-Holland wil hierin vooroplopen met steun van het nieuwe kabinet. Openbaarheid moet worden gezien als kans om de relatie tussen overheid en samenleving te verbeteren.
Belang
Openbaarheid en actieve openbaarmaking zijn essentieel voor de democratie en voor herstel en behoud van vertrouwen in de overheid. De uitvoering van de Woo verloopt echter moeizaam. De Invoeringstoets (2024) wijst op capaciteitsproblemen, hoge uitvoeringslasten, een gebrekkige informatiehuishouding en onvoldoende sturing.
Een goede uitvoering van de Woo is van nationaal belang. Het raakt direct aan de manier waarop burgers en bedrijven de overheid ervaren en beïnvloedt de legitimiteit van beleid en uitvoering.
Wat vragen wij van een nieuw kabinet?
- Visie en ambitie: een duidelijke, actuele visie op open overheid in het regeerakkoord.
- Actieve openbaarmaking: borg dat dit uiterlijk zomer 2027 volledig in werking treedt voor alle overheden.
- Voorkomen van misbruik: maatregelen om misbruik van de Woo tegen te gaan.
- Samenwerking stimuleren: tussen overheden onderling en met de samenleving.
- Investeren in digitalisering en innovatie: om uitvoering en openbaarmaking te vereenvoudigen.
- Capaciteit waarborgen: geen inperking van middelen voor uitvoering van de Woo.
- Informatiehuishouding op orde: structureel sturen en investeren in beheer en toegankelijkheid van overheidsinformatie.
- Monitoring en evaluatie: periodieke toetsing van de uitvoering, inclusief een invoeringstoets actieve openbaarmaking in 2028/2029.
Achtergrond
Cultuur verrijkt het leven van mensen en versterkt de samenleving. Het huidige culturele stelsel is vastgelegd in het Interbestuurlijk kader cultuur (2012), waarbij het Rijk verantwoordelijk is voor het aanbod (BIS), gemeenten voor de afname, en provincies voor de distributie. Deze taakverdeling is niet wettelijk verankerd. De Raad voor Cultuur (2024) constateert dat het bestel is vastgelopen: er is te veel versnippering, onvoldoende samenhang en beperkte toegankelijkheid. Er is dus behoefte aan een nieuw stelsel waarin cultuur voor iedereen bereikbaar is, met nadruk op regionale spreiding, educatie en talentontwikkeling. In Zuid-Holland zijn naast sterke stedelijke centra ook “witte vlekken” waar toegang tot cultuur beperkt is en daarnaast groeit de omvang van de Rijksmiddelen voor de BIS niet mee met de bevolkingsomvang in Zuid-Holland.
Belang
Cultuurparticipatie bevordert welzijn en gezondheid; bewezen effecten zijn vermindering van stress, versterking van mentale veerkracht en vergroting van verbondenheid. Cultuurparticipatie levert voor jongeren, ouderen en kwetsbare groepen dus substantiële gezondheidswinst en draagt bij aan kansengelijkheid. Daarnaast vestigen bedrijven zich graag in regio’s met culturele voorzieningen; cultuur verhoogt daarmee de aantrekkelijkheid en het vestigingsklimaat. Deelname aan cultuur ontwikkelt daarbij creatieve competenties die essentieel zijn voor maatschappelijke transities en innovatie. Kortom: cultuurparticipatie is geen luxe, maar een fundamenteel onderdeel van een gezonde samenleving.
Wat vragen wij van een nieuw kabinet?
- Vernieuwing van interbestuurlijke afspraken cultuur, waarbij het principe van werken als één overheid centraal staat.
- Aandacht voor witte vlekken in de culturele infrastructuur, zowel landelijk als in Zuid-Holland.
- Meewegen van bevolkingsomvang en -groei bij de verdeling van rijksmiddelen voor de BIS.
Achtergrond
De provincie benadrukt dat erfgoed een integraal onderdeel is van de leefomgeving en van groot belang voor leefkwaliteit, identiteit en brede welvaart. Zuid-Holland beschermt cultuurlandschappen, molenbiotopen en monumenten via de Omgevingsverordening en benut erfgoed als inspiratiebron voor ruimtelijke opgaven.
Sinds 2012 financiert het Rijk restauraties via het provinciefonds, dat door provincies wordt gematcht. Dit systeem is waardevol, maar ontoereikend voor grote restauraties zoals het Prinsenhof Delft, de Rivierahal van Diergaarde Blijdorp en de St. Janskerk in Gouda. Daarom is een structurele landelijke faciliteit voor grote restauratieopgaven nodig.
Daarnaast staat erfgoed onder druk door ruimtelijke transities (woningbouw, energietransitie, klimaatadaptatie). Erfgoed kan juist bijdragen met lessen uit het verleden (bijv. waterbeheer, klimaatbestendig bouwen) en als inspiratiebron voor nieuwe ontwikkelingen.
Wat vragen wij van een nieuw kabinet?
- Erfgoed vroegtijdig betrekken bij planvorming, uitvoering en beheer van ruimtelijke opgaven.
- Heldere afspraken over doorwerking van erfgoedbeleid.
- Voortzetting bijdrage aan provinciefonds én een structurele voorziening voor grote restauraties.
Achtergrond
De commissaris van de Koning heeft een wettelijke taak op het gebied van bestuurlijke integriteit. Vanuit deze rol ziet de provincie met zorg een toename in agressie en geweld tegen politieke ambtsdragers, met name op gemeentelijk niveau.
Uit de meest recente monitor blijkt dat bijna de helft (45%) van de decentrale politieke ambtsdragers in het afgelopen jaar te maken kreeg met agressie. Hoewel het aantal gevallen van verbale agressie licht daalt, is het totaal aantal meldingen in tien jaar tijd verdubbeld. Dit vormt een ernstige bedreiging voor de democratische rechtsstaat en de aantrekkelijkheid van het ambt.
Het Netwerk Weerbaar Bestuur (NWB) ondersteunt ambtsdragers bij weerbaarheid en integriteit en wordt breed gewaardeerd. Het gebruik ervan neemt toe, wat de urgentie onderstreept om dit initiatief structureel voort te zetten en uit te bouwen.
Belang
Politieke ambtsdragers moeten hun werk in veiligheid en onafhankelijkheid kunnen uitoefenen. Toenemende agressie en bedreigingen hebben impact op hun functioneren, op de kwaliteit van het openbaar bestuur en op het vertrouwen van burgers in de overheid.
Investeren in weerbaarheid is noodzakelijk om de stabiliteit van het lokale bestuur te waarborgen en de legitimiteit van de democratie te beschermen.
Wat vragen wij van een nieuw kabinet?
- Voortzetting en uitbreiding van het Netwerk Weerbaar Bestuur: structurele borging van financiële middelen om gemeenten en ambtsdragers te ondersteunen.
- Opschaling van bestaande ondersteuning: meer capaciteit en instrumenten om te voorzien in de groeiende vraag.
- Blijvende aandacht in nationaal beleid: verankering van weerbaarheid en bescherming van politieke ambtsdragers als prioriteit.