Een gouden formule voor ruimtelijke kwaliteit bestaat niet en elke locatie en elk initiatief is uniek. Het proces om te komen tot ruimtelijke kwaliteit is daarom minstens zo belangrijk als het vastleggen van regels. Om dit proces te faciliteren is een stappenplan ontwikkeld. Het doel is om gezamenlijk (initiatiefnemer, gemeente en in sommige gevallen provincie) tot een plan met kwaliteit te komen. Daarbij wordt het ontwerpproces ingezet als middel om ontdekkingen te doen en kansen op te sporen, die vooraf nog niet in beeld waren.
Stappenplan
Het stappenplan is in het schema verbeeld en bestaat uit 5 stappen. Het is gebaseerd op het ‘Provinciaal werkboek ruimtelijke kwaliteit, april 2016’ en specifiek voor een zonneveld.
Om goed invulling te kunnen geven aan de stappen zijn verschillende hulpmiddelen beschikbaar. Deze zijn opgenomen in het schema. Dit zijn bestaande provinciale (beleids)documenten aangevuld met deze handreiking.
Ontwerpen is geen lineair, maar een cyclisch proces, waarbij elke stap weer nieuwe inzichten oplevert en ook weer vraagt om aanscherping en nadere uitwerking van de eerdere stappen. Het stappenplan zal in de praktijk daarom meerdere malen worden doorlopen om tot een goed plan te komen.
Hieronder de ‘lees meer’ teksten per stap.
Stap 1
In deze stap wordt het initiatief omschreven en wordt de locatiekeuze gemotiveerd. Beargumenteer waarom zonne-energie op deze plek passend is en hoe dit zich verhoudt tot het provinciaal beleid zoals omschreven in de Omgevingsvisie en het Programma Ruimte.
Past het binnen 1 van de provinciale beleidscategorieën zonne-energie? Zijn er andere regels uit de Omgevingsverordening waarmee rekening gehouden moet worden? Bespreek met elkaar in deze stap de ambitie voor de ontwikkeling, zie ter inspiratie de opgenomen voorbeeldprojecten.
Bepaal ook welke speelruimte er is voor het ontwerp. Bekijk hiervoor de pagina: ‘Bouwstenen van een zonneveld’. Als er twijfel is over de beoogde locatie en hoe deze zich verhoudt tot het provinciale beleid, is het aan te bevelen om eerst de volgende stappen te doorlopen en te benutten om deze afweging te onderbouwen. Het is echter ook mogelijk dat er in deze stap al wordt geconcludeerd dat het initiatief overduidelijk niet past binnen 1 van de provinciale beleidscategorieën en niet haalbaar is.
Stap 2
In deze stap wordt de huidige situatie geanalyseerd en worden de bestaande kwaliteiten en ontwikkelingen die in het gebied spelen in beeld gebracht. De provincie kent al een aantal hulpmiddelen hiervoor: de kwaliteitskaart met de richtpunten ruimtelijke kwaliteit en de gebiedsprofielen ruimtelijke kwaliteit waarin bestaande kenmerken en kwaliteiten beschreven staan. Benut ook gemeentelijke documenten zoals een structuurvisie of bestemmingsplan. Bezoek zelf het gebied en ga het gesprek aan met de gebruikers van de plek: hoe beleven zij de locatie?
Deze stap vormt als het ware de ‘nulmeting’ en de basis voor alle volgende stappen. Maak bijvoorbeeld een lokale kwaliteitenkaart om de bevindingen te noteren. Bepaal in deze stap ook of de beoogde locatie in 1 van de provinciale beschermingscategorieën ruimtelijke kwaliteit valt.
Stap 3
In deze stap worden de resultaten van stap 1 en stap 2 met elkaar vergeleken en wordt de concrete ‘ontwerpopgave’ benoemd. Welke bestaande kwaliteiten komen met de ontwikkeling van zonne-energie op deze plek in de knel? Wat zijn de consequenties voor de huidige gebruikers? Welke kwaliteiten kunnen benut of versterkt worden? Ontstaan er ook kansen voor nieuwe kwaliteiten? Dit is van belang om in stap 4 de impact van de ontwikkeling te kunnen bepalen en om in stap 5 een ontwerp te kunnen maken dat goed invulling geeft aan de concrete ontwerpopgaven die er liggen.
Stap 4
In deze stap wordt de impact van de ontwikkeling van zonne-energie op de beoogde locatie bepaald. Gaat het om een ‘inpassing’, ‘aanpassing’ of ‘transformatie’? Dit is van belang omdat hiermee het te doorlopen proces en de rol van de provincie verschilt. De provinciale beschermingscategorieën ruimtelijke kwaliteit geven aan wat de impact van het zonneveld in een gebied mag zijn. Dit bepaalt de ontwerpopgave.
Van inpassing is sprake bij een relatief kleine ontwikkeling, die goed aansluit bij de bestaande identiteit en structuur van het landschap. De impact is beperkt. Bij de ontwikkeling van een dergelijk klein zonneveld is met name een goed landschapsontwerp dat zorgvuldig reageert op de huidige gebiedskwaliteiten van belang. De rol van de provincie is beperkt, de gemeente is primair aan zet.
Van transformatie is sprake als er een nieuwe gebiedsidentiteit ontstaat gebaseerd op nieuwe kwaliteiten, structuren en kenmerken. Het zijn grote ontwikkelingen met een grote impact. Om tot een ruimtelijk kwalitatief goed ontwerp van een zonneveld te komen is meer nodig dan alleen een goed landschapsontwerp. Er zullen bijvoorbeeld ook andere gebiedsdoelen mee ontwikkeld moeten worden in participatie met de omgeving; een integrale gebiedsontwikkeling. Provinciale betrokkenheid is vereist en richt zich op het behartigen van provinciale belangen en doelen en een kwalitatief zo goed mogelijk resultaat.
Tussen inpassing en transformatie zit aanpassing. Hiervan is sprake als de ontwikkeling past bij de huidige identiteit van het gebied, maar de structuur van het gebied wel wijzigt. Het ontwerp richt zich op het versterken van bestaande structuren en het realiseren van nieuwe kwaliteiten. De provincie richt zich vooral op een zo goed mogelijk resultaat.
Stap 5
In deze stap wordt het ontwerp voor het zonneveld gemaakt. Het is een open en interactief proces, waarvan de uitkomst niet van te voren vast staat. Benut de algemene ontwerpprincipes en specifieke ontwerpprincipes per beleidscategorie. Bekijk ook de opgenomen casussen en voorbeeldenprojecten als inspiratie. Ontwikkel varianten om samen met de betrokken partijen de juiste afweging te maken. Vraag indien nodig om ontwerpadvies. Laat de technische energieopgave (de doelstelling in aantallen op te wekken MW) mede bepalen door de mogelijkheden van de lokatie (draagkracht). Zorg ervoor dat er in het ontwerp aandacht is voor in ieder geval onderstaande aspecten:
- Is er een goed landschapsontwerp gemaakt, waarbij de verankering van het zonneveld in zijn omgeving, de vormgeving van de rand, en de opstelling van de panelen en bijkomende voorzieningen zorgvuldig en in samenhang met elkaar zijn ontworpen?
- Is de betekenis van het zonnepark groter dan alleen energie-opwekking? Wordt er ook een bijdrage geleverd aan andere gebiedsdoelen?
- Is er sprake van een passende vorm van meervoudig ruimtegebruik?
- Is de omgeving op een passende manier betrokken bij het initiatief?